Προκειμένου να κατανοήσουμε ποιοί είναι οι επικίνδυνοι παράγοντες και να μπορέσουμε να καθορίσουμε εάν ένα άτομο έχει εκτεθεί σε κάποιον κίνδυνο, πρέπει πρώτα από όλα να ξεκαθαρίσουμε ότι είναι απαραίτητη η ταυτόχρονη συνύπαρξη των ακόλουθων παραγόντων ώστε να υπάρξει μετάδοση του ιού.

•    Πρώτον, ο ιός πρέπει να μπορέσει να εισχωρήσει στο σώμα.
•    Δεύτερον, πρέπει να υπάρχει μια σημαντική ποσότητα ιού κατά την επαφή.
•    Τρίτον, εκτός από ποσότητα ο ιός πρέπει να είναι και συγκεκριμένης ποιότητας.

Ενώ το αίμα δεν είναι το μόνο υγρό του σώματος που μπορεί να περιέχει το ιό της Ηπατίτιδας C, στο αίμα είναι που συναντάται ο ιός σε μεγαλύτερη συγκέντρωση και εξαιτίας αυτού μια μικρή ποσότητα αίματος είναι αρκετή για τον ιό ώστε να προκαλέσει μόλυνση. Επίσης ο ιός μπορεί να επιβιώσει στο στεγνό αίμα πάνω σε μια οποιαδήποτε επιφάνεια και σε θερμοκρασίες δωματίου για χρονικό διάστημα από περίπου 16 ώρες μέχρι και 4 μέρες. Παρόλα αυτά, μπορεί να επιβιώσει για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα σε ένα οριοθετημένο περιβάλλον όπως για παράδειγμα μέσα σε μια σύριγγα.

Οι παραπάνω τρείς παράγοντες επικινδυνότητας αποτελούν την βάση ώστε να μπορέσουμε να αξιολογήσουμε τον κίνδυνο μόλυνσης από τον ιό της Ηπατίτιδας C.  Επίσης πρέπει να συνυπολογίσουμε την συχνότητα με την οποία το άτομο έχει εκτεθεί στον ιό. Μια και μοναδική επαφή με μια μολυσμένη σύριγγα αρκεί ώστε να μεταδοθεί ο ιός μέσα από αυτήν την οδό μετάδοσης, ενώ μία μόνο σεξουαλική επαφή χωρίς προφύλαξη με μολυσμένο παρτενέρ είναι πολύ πιο δύσκολο να καταστεί δίοδος μετάδοσης.

Επειδή η μετάδοση της Ηπατίτιδα Cαποδίδεται κατά κύριο λόγο στην ανταλλαγή συριγγών, η ασθένεια θεωρείται ως μια ασθένεια που προσβάλλει κυρίως άτομα εξαρτημένα από ενδοφλέβια χρήση ουσιών. Στην πραγματικότητα υπάρχουν πολλαπλοί τρόποι που θα μπορούσε κάποιος να μολυνθεί από την ασθένεια. Παρόλα ταύτα υπάρχουν μαρτυρίες ανθρώπων που έχουν προσβληθεί από τη λοίμωξη και οι οποίοι δεν εκτέθηκαν ποτέ σε κάποιον από τους γνωστούς παράγοντες επικινδυνότητας.

Προκειμένου να μπορέσει κάποιος να καταλάβει εάν έχει εκτεθεί στον ιό της Ηπατίτιδας C, αυτό που μπορεί να κάνει είναι να διερωτηθεί εάν και πόσες φορές έχει εκτεθεί σε κάποιον από τους γνωστούς τρόπους μετάδοσης. Παρόλο που είναι εύκολο να δώσουμε χαρακτηρισμούς υψηλής ή χαμηλής επικινδυνότητας στους τρόπους μετάδοσης, αυτό που πρέπει να αναλογιστούμε και να έχουμε υπόψη μας είναι ότι οι εν λόγω χαρακτηρισμοί δεν είναι πάντα ακριβείς μιας και υπάρχουν πολλαπλοί μη μετρήσιμοι παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται το αν θα ονομάσουμε έναν παράγοντα υψηλής ή χαμηλής επικινδυνότητας.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι κουρευτικές μηχανές που χρησιμοποιούν τα κομμωτήρια. Από μόνες τους αποτελούν τρόπο μετάδοσης της ηπατίτιδας Cαλλά για να χαρακτηριστούν επικίνδυνοι παράγοντες πρέπει να υπολογίσουμε πόσες φορές καθαρίζονται αυτές οι μηχανές,  σε πόσους πελάτες χρησιμοποιούνται, πως χρησιμοποιούνται και πολλούς άλλους παράγοντες.

Ένα ποσοστό περίπου 80% των χρηστών ενδοφλεβίων ουσιών υπολογίζεται ότι νοσούν από την Ηπατίτιδα Cστην Ελλάδα. Αυτή η μέθοδος χρήσης ουσιών, αν δεν γίνεται με ασφάλεια είναι πολύ πιθανό να φέρει μολυσμένο αίμα σε επαφή με το δικό σας. Το να μοιράζεται κανείς χρησιμοποιημένες σύριγγες είναι ένας παράγοντας υψηλής επικινδυνότητας. Αν έχεις υπάρξει χρήστης ενδοφλεβίων ουσιών και έχεις χρησιμοποιήσει χρησιμοποιημένο εξοπλισμό όπως σύριγγα, βελόνα, βαμβάκι, φίλτρο, νερό, κουτάλι έστω και μια φορά, τότε διατρέχεις υψηλό κίνδυνο να έχεις μολυνθεί με το ιό της ηπατίτιδας C.

Δεν είναι μόνο οι χρήστες ενδοφλεβίων ουσιών αυτοί που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο να μολυνθούν από ιό της C. Υπάρχουν και άλλοι τρόποι χρήσης ουσιών, όπως η χρήση χαρτονομισμάτων. Η κοινή χρήση χαρτονομισμάτων, όπως επίσης και καλαμάκια ή οτιδήποτε άλλο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για μυτιά αποτελούν τρόπο μετάδοσης του ιού. Αυτό συμβαίνει γιατί η εσωτερική επένδυση της μύτης είναι αρκετά λεπτή και ευαίσθητη, οπότε τραυματίζεται εύκολα και με την κοινή χρήση μπορεί να έρθει σε επαφή με ικανή ποσότητα μολυσμένου αίματος. Πιο συγκεκριμένα, μικρές απειροελάχιστες ποσότητες αίματος, συχνά δύσκολα ανιχνεύσιμες με γυμνό μάτι, μπορεί να υπάρχουν στα χαρτονομίσματα ή στα καλαμάκια με τα οποία γίνεται κοινή χρήση. Επίσης ναρκωτικά όπως η κοκαΐνη μπορούν να προκαλέσουν σοβαρή διάβρωση σε αυτή την εσωτερική μεμβράνη με αποτέλεσμα να υπάρχουν συχνές αιμορραγίες. Αυτό αυξάνει ακόμη περισσότερο τον κίνδυνο μετάδοσης αν κάποιος από την ομάδα που κάνει κοινή χρήση είναι μολυσμένος με τον HCV.

Παρόλο που δεν υπάρχουν καταγεγραμμένα περιστατικά ο κίνδυνος στην θεωρία είναι υπαρκτός. Βέβαια ο κίνδυνος είναι σαφέστατα χαμηλότερος από το να μοιράζεται κανείς σύριγγες, και η αλήθεια είναι ότι αυτή η πρακτική δεν αποτελεί και τον πιο συχνό τρόπο μετάδοσης.

Παρόλα ταύτα είναι ξεκάθαρο ότι αν έχει υπάρξει πληγή στην ρινική κοιλότητα (μύτη) και έχεις μοιραστεί καλαμάκια, χαρτονομίσματα ή οτιδήποτε άλλο με κάποιον που γνώριζες ότι είναι χρήστης ενδοφλέβιων ουσιών, τότε το ρίσκο είναι υψηλό. Επίσης αν χρησιμοποιείς καλαμάκια ή χαρτονομίσματα ως σύνεργα χρήσης σχετικά συχνά τότε ο κίνδυνος είναι επίσης μεγάλος.

Ο κίνδυνος μετάδοσης της ηπατίτιδας C είναι αρκετά χαμηλός. Βέβαια, κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης ο κίνδυνος αυξάνεται όταν υπάρχει αιμορραγία, αλλά ακόμη και μικροτραυματισμός βλεννογόνων ή δέρματος. Αυτό συμπεριλαμβάνει σεξ κατά τη διάρκεια της εμμηνόρροιας (περίοδος) ή πρωκτικό σεξ όπου αυξάνεται ο κίνδυνος αιμορραγίας. Επίσης, τα σεξουαλικά βοηθήματα που χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια των παραπάνω σεξουαλικών συμπεριφορών αποτελούν επίσης πηγή μόλυνσης αν γίνεται κοινή χρήση τους.
Το στοματικό σεξ υπό την προϋπόθεση να μην υπάρξει τραυματισμός και κατά συνέπεια αιμορραγία, θεωρείται μια σεξουαλική πράξη με ελάχιστο κίνδυνο μετάδοσης του ιού. Θα πρέπει στοματικό σεξ να γίνεται τουλάχιστον 2 ώρες μετά από ενέργειες που τραυματίζουν ή τροποποιούν την κατάσταση της στοματικής κοιλότητας, όπως οδοντιατρικές εργασίες ή βούρτσισμα των δοντιών. Επίσης, όταν υπάρχει παρουσία κάποιων συγκεκριμένων σεξουαλικώς μεταδιδόμενων ασθενειών ο κίνδυνος μετάδοσης αυξάνεται. Το σεξ χωρίς προφύλαξη, έστω και μια μονάχα φορά, με κάποιον που έχει συλλοίμωξη HIV και HCV είναι ενδεικτικά πράξη αυξημένου κινδύνου μετάδοσης. Ο κίνδυνος μετάδοσης της ηπατίτιδας C αυξάνεται με την παρουσία του HIV. Παραθέτουμε στην συνέχεια τα αποτελέσματα  δεκαετούς  έρευνας για τους τρόπους σεξουαλικής μετάδοσης του ιού.

Ευρωπαϊκή Μελέτη για την σεξουαλική μετάδοση*

Δεν υπάρχουν στοιχεία για την μετάδοση της Ηπατίτιδας C μέσω σεξουαλικής πράξη σε μονογαμικά ζευγάρια: Υπάρχουν αποτελέσματα δεκαετούς έρευνας. όπου μετρήθηκε η πιθανότητα μετάδοσης μέσω σεξουαλικής πράξης της Ηπατίτιδας C (HCV) ανάμεσα σε 895 μονογαμικά ετεροφυλικά ζευγάρια όπου ο ένας είναι χρόνιος ασθενής της HCV.  Επτακόσια εβδομήντα έξι άτομα (86,7%) παρακολουθήθηκαν κατά την διάρκεια 10 ετών.

Οι ερευνητές στο πόρισμα τους κατέληξαν ότι το ρίσκο της μετάδοσης του ιού μέσω της σεξουαλικής πράξης αποδείχθηκε εξαιρετικά χαμηλό, σχεδόν ανύπαρκτο σε ετερόφυλα μονογαμικά ζευγάρια.  Τέλος, δεν συνέστησαν την χρήση προφυλακτικού από φορείς του ιού της Ηπατίτιδας Cκατά την διάρκεια της σεξουαλικής πράξης στα ζευγάρια αυτά.

*Carmen Vandelli and others. Lack of Evidence of Sexual Transmission of Hepatitis C among Monogamous Couples: Results of a 10-Year Prospective Follow-Up Study. American Journal of Gastroenterology 99(6): 855-859. May 2004

Από το 1992 και μετά το αίμα και όλα τα παράγωγα αυτού υποβάλλονται σε υποχρεωτικό έλεγχο για ηπατίτιδα C. Αυτό σημαίνει ότι όσοι άνθρωποι έχουν κάνει μετάγγιση αίματος πριν από αυτήν την ημερομηνία είναι πολύ πιθανό να έχουν εκτεθεί στον ιό της C.

Αν είχες ένα ατύχημα ή αν είχες υποβληθεί σε κάποια επέμβαση κατά την διάρκεια της οποίας χρειάστηκε να σου μεταγγίσουν αίμα ή παράγωγα αίματος πριν από το 1992, τότε είναι πολύ πιθανό να έχεις βρεθεί εκτεθειμένος σε μολυσμένο αίμα. Πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχει περίπτωση να μην γνωρίζεις ότι σου έχουν μεταγγίσει αίμα.  Ένα ιδιαιτέρως ανησυχητικό στατιστικό στοιχείο μας  έρχεται από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, (World Health Organization) (WHO) στην ετήσια παγκόσμια έκθεση για την ασφάλεια του αίματος (Global Database on blood safety) όπου αναφέρει ότι το 80% του πληθυσμού της γης δεν έχει πρόσβαση σε αξιόπιστο και ασφαλές αίμα. Στην ίδια έκθεση αναφέρεται επίσης ότι το 43% του αίματος που μαζεύεται στις αναπτυσσόμενες χώρες δεν εξετάζεται για HIV, ηπατίτιδα C, ηπατίτιδα B και σύφιλη. Παγκοσμίως 5-10% των μολύνσεων προκαλούνται από μη ασφαλές αίμα και τα παράγωγα αυτού.

Η αιμοκάθαρση είναι η βασική θεραπευτική μέθοδος για αυτούς που πάσχουν από νεφρική ανεπάρκεια τελικού σταδίου. Αυτή η θεραπεία αποτελεί έναν γνωστό τρόπο μετάδοσης της ηπατίτιδας C. Αιμοκάθαρση είναι η διαδικασία καθαρισμού του αίματος μέσα από ένα μηχάνημα που προσομοιώνει την δουλειά των νεφρών όταν πλέον αυτοί δεν λειτουργούν. Το αίμα που πρέπει να καθαριστεί από τα απόβλητα του μεταβολισμού, περνάει μέσα από το μηχάνημα, καθαρίζεται και στην συνέχεια διοχετεύεται καθαρό πίσω στον ασθενή. Αν ένας αιμοκαθαιρόμενος ασθενής έχει λοίμωξη με HCV, HBV ήHIV τότε, χωρίς τα επιβεβλημένα αυστηρά μέτρα απολύμανσης και αποστείρωσης μετά από κάθε συνεδρία, είναι πολύ πιθανό να μεταδοθούν οι λοιμώξεις αυτές σε επόμενο ασθενή από το μηχάνημα της αιμοκάθαρσης (σύστημα νερού-διαλυτών, εσωτερικές σωληνώσεις, αισθητήρες, εξωτερικές επιφάνειες κλπ), τα βοηθητικά εργαλεία (ψαλίδια, λαβίδες αιμόστασης κλπ), το βοηθητικό εξοπλισμό (φιαλίδια φαρμάκων και διαλυτών, δίσκοι και καρότσια μεταφοράς φαρμάκων και εργαλείων, περιβάλλων χώρος και έπιπλα, κλιματισμός κλπ) Η μόλυνση υπολογίζεται σε περίπου 10-20% των ασθενών και η πιθανότητα αυξάνεται στις περιπτώσεις των ανθρώπων που χρειάζεται να ακολουθήσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα αυτή την διαδικασία. Έχουν δοθεί σαφείς και λεπτομερείς οδηγίες για τα μέτρα απολύμανσης και αποστείρωσης από το ΚΕΕΛΠΝΟ και αυτές περιλαμβάνουν εκτός των άλλων ειδικούς σταθμούς αιμοκάθαρσης για ασθενείς με τέτοιες λοιμώξεις (‘’κίτρινες μονάδες’’) με ξεχωριστά μηχανήματα και εξοπλισμό, υλικά και εργαλεία μιας χρήσεως όπου είναι δυνατόν (πχ πίεστρα αιμόστασης μετά την αφαίρεση των βελονών), σχολαστική απολύμανση επαναχρησιμοποιούμενου εξοπλισμού και περιβάλλοντος χώρου (πιεσόμετρα, στηθοσκόπια, περιχειρίδες, λαβίδες, στατό ορών, δίσκοι μεταφοράς, καρέκλες, επιφάνειες μηχανημάτων κλπ) και αυστηρά ειδικούς καθαρούς χώρους  προετοιμασίας φαρμάκων, διαλυτών κλπ, εμβολιασμό όλου του προσωπικού των μονάδων τεχνητού νεφρού αλλά και των ασθενών για HBVκαι τακτικό έλεγχο για HCV λοίμωξη.

Παρόμοια αυστηρά μέτρα προστασίας επιβάλλεται να λαμβάνονται και κατά την περιτοναϊκή κάθαρση η οποία είναι μία διαφορετική μέθοδος καθαρισμού του αίματος σε ασθενείς με νεφρική ανεπάρκεια τελικού σταδίου.

Επειδή τα ξυράφια, τα ψαλιδάκια νυχιών, οδοντόβουρτσες ακόμα και πετσέτες μπορεί να μεταφέρουν ίχνη αίματος, το να τα μοιράζεται κάποιος με ένα άνθρωπο που νοσεί μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο μετάδοσης της Ηπατίτιδας C. Υπάρχει περίπτωση με την χρήση αυτών των αξεσουάρ κάποιος να τραυματιστεί ελαφρά και τα ίχνη αίματος που θα δημιουργηθούν να περιέχουν μικροποσότητα του ιού.  Για παράδειγμα αν μια μολυσμένη οδοντόβουρτσα χρησιμοποιηθεί από κάποιον του οποίου τα ούλα ματώνουν τότε η μετάδοση του ιού είναι πιθανή. Η πιθανότητα μόλυνσης είναι αρκετά δύσκολο να συνυπολογιστεί αλλά θεωρείται χαμηλή. Η επαναλαμβανόμενη όμως έκθεση μπορεί να αυξήσει τις πιθανότητες μόλυνσης.

Οι χειρουργικές και οι οδοντιατρικές επεμβάσεις δημιουργούν από μόνες τους συνθήκες κινδύνου έκθεσης στον ιό, ειδικότερα στις αναπτυσσόμενες χώρες. Στις ανεπτυγμένες χώρες οι νοσοκόμοι και οι ιατροί επιβάλλεται να χρησιμοποιούν καινούργια ή αποστειρωμένα εργαλεία και να ακολουθούν τις διεθνείς διαδικασίες προφύλαξης ώστε να μπορούν να προφυλάξουν τον εαυτό τους και τους ασθενείς που παρακολουθούν. Παρά το γεγονός πως ο κίνδυνος μειώνεται δεν εξαφανίζεται. Στις περισσότερες αναπτυσσόμενες  χώρες αυτές οι διαδικασίες προφύλαξης δεν υφίστανται όταν πραγματοποιείται μια χειρουργική ή μια οδοντιατρική επέμβαση. Αν ποτέ είχες υποβληθεί σε οδοντιατρική ή χειρουργική επέμβαση σε κάποια αναπτυσσόμενη χώρα, μπορεί να έχεις βρεθεί εκτεθειμένος στον ιό. Οι πιθανότητες μόλυνσης αυξάνονται αν η χώρα την οποία επισκέφτηκες παρουσιάζει αυξημένη νοσηρότητα.

Ένας ακόμα κίνδυνος υφίσταται όταν γιατροί που έχουν μολυνθεί από τον ιό κάνουν επεμβάσεις με γυμνά χέρια. Πρέπει να τονίσουμε βέβαια ότι αυτό απαγορεύεται ρητώς στις ανεπτυγμένες χώρες. Επίσης ιατροί που έχουν λοίμωξη από HCV, HBV και HIV απαγορεύεται να εκτελούν επεμβάσεις ακόμη και με γάντια όταν τοποθετούν τα χέρια τους σε εσωτερικές κοιλότητες του σώματος χωρίς ορατότητα όπου υπάρχει ο κίνδυνος τραυματισμού (πχ. στα επείγοντα περιστατικά σε εσωτερικές κακώσεις με σπασμένα οστά).

Ο κίνδυνος μετάδοσης του ιού από μητέρα σε παιδί είναι περίπου 5%. Το ποσοστό αυτό αυξάνεται στην περίπτωση που υπάρχει συλλοίμωξη με HIV.  Αν είσαι θετική στον ιό της ηπατίτιδας C και παράλληλα είσαι έγκυος ή σκέφτεσαι να  αποκτήσεις ένα παιδί, είναι σημαντικό να το συζητήσεις με τον γυναικολόγο σου είτε τον οικογενειακό σου γιατρό είτε ακόμα  καλύτερα να επισκεφτείς ένα ηπατολόγο.  Είναι αβέβαιο αν υπάρχει κάτι που μπορείς να κάνεις και αυτό θα μειώσει την πιθανότητα μόλυνσης. Υπάρχουν μερικές ενδείξεις ότι μερικές μητέρες με χαμηλότερο ιικό φορτίο ( ποσοστό ιού στο αίμα)  έχουν λιγότερες πιθανότητες μετάδοσης του ιού στο βρέφος. Η επιλογή τοκετού με καισαρική τομή δεν έχει αποδειχτεί ότι μειώνει τις πιθανότητες μετάδοσης του ιού. Επίσης, όταν οι θηλές ματώνουν κατά την διάρκεια του θηλασμού, υπάρχει κίνδυνος μετάδοσης του ιού.

Κομμωτήρια

Ο ιός της ηπατίτιδας C μπορεί να βρίσκεται σε απειροελάχιστες ποσότητες αίματος, πολλές φορές μη ορατές με γυμνό μάτι. Τα εργαλεία που συχνά χρησιμοποιούνε οι κομμωτές όπως ψαλίδια και ξυράφια μπορεί να έχουν εκτεθεί σε μολυσμένο αίμα. Αν λοιπόν τα εργαλεία αυτά δεν αποστειρώνονται κάθε φορά που χρησιμοποιούνται αυξάνεται ο κίνδυνος μετάδοσης του ιού.

Η πιθανότητα να συμβεί κάτι τέτοιο είναι δύσκολο να υπολογισθεί και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Αν το δέρμα σου έχει γρατζουνισθεί ή κοπεί από τον εξοπλισμό που χρησιμοποιεί ένας κομμωτής τότε ίσως να αυξάνεται η πιθανότητα μόλυνσης.  Αυτή η πιθανότητα αυξάνεται αν επισκέφτηκες κομμωτή σε χώρα όπου η νοσηρότητα της Ηπατίτιδας Cείναι αυξημένη. Παρόλα ταύτα το αίμα έχει την ιδιότητα να πετάγεται έξω από το σώμα όταν υπάρχει ένα σκίσιμο ή ένα κόψιμο και αυτό από μόνο του ελαχιστοποιεί την πιθανότητα μόλυνσης.

Τατουάζ

Όταν οι βελόνες που χρησιμοποιούνται δεν είναι καινούργιες ή δεν έχουν αποστειρωθεί σωστά τότε ο κίνδυνος μετάδοσης είναι αυξημένος. Επίσης ίχνη του ιού έχουν βρεθεί και στο μελάνι που χρησιμοποιείτε για το τατουάζ.

Piercing

Αν τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται είναι καινούργια ή αποστειρωμένα (η αποστείρωση πρέπει να γίνεται μέσα σε αποστειρωτικό κλίβανο όπως γίνεται και στα οδοντιατρεία) τότε δεν συντρέχει κανένας κίνδυνος μετάδοσης του ιού. Επίσης ο κίνδυνος μόλυνσης μειώνεται αν τα κοσμήματα (σκουλαρίκια, αλυσίδες κτλ.) είναι καινούργια και προέρχονται από σφραγισμένη συσκευασία. Οι ίδιοι κανόνες ισχύουν και όταν προσπαθήσει κάποιος να κάνει μόνος του piercing.

Εμβολιασμός

Ο εμβολιασμός στην εποχή μας θεωρείται μια ασφαλής διαδικασία με εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά μετάδοσης της Ηπατίτιδας C. Αυτό συμβαίνει γιατί πλέον χρησιμοποιούνται σύριγγες μιας χρήσεως. Παρόλα αυτά κατά το παρελθόν χρησιμοποιούνταν οι ίδιες σύριγγες για να εμβολιάσουν μεγάλο αριθμό ανθρώπων, κυρίως σε μαθητές σχολείων. Τα αυξημένα ποσοστά ανθρώπων με ηπατίτιδα Cστην Αίγυπτο αποδίδονται κατά κύριο λόγο στα μαζικά προγράμματα εκρίζωσης της σχιστοσωμίασης (παρασιτικής νόσου) με εμβολιασμό.

Αναβολικά

Όταν τα αναβολικά είναι ενέσιμα και το άτομο μοιράζεται με άλλους τις σύριγγες τότε ο κίνδυνος είναι μεγάλος. Αυτός ο κανόνας περιλαμβάνει και τα αναβολικά που χρησιμοποιούνται για απώλεια βάρους και βελτίωση της φυσικής κατάστασης του ατόμου.